Τα ψηφιδωτά της Δήλου, …τα ψηφιδωτά μας.

Ομιλία της Ειρήνης Συριανού με αφορμήτο τέλος της έκθεσης

των Εικαστικών Τμημάτων της ΚΔΕΠΠΑΜ.

Σας είπα τα νέα μου; Tο χειμώνα, συμμετείχα ξανά στο πρόγραμμα Άγονη γραμμή Γόνιμη έχοντας την ευκαιρία να διδάξω το ψηφιδωτό σε 5 νησιά. Τήνος-Ηρακλειά -Αντίπαρος-Χάλκη – Θηρασιά.

Πέρσι Ηρακλειά -Αμοργός-Θηρασιά -Αστυπάλαια-Καστελόριζο.

Έτσι αισθάνθηκα ότι τα ψηφιδωτά της Δήλου, τα ψηφιδωτά μας, ταξίδεψαν.

Έχω μεγαλώσει στη Ρήνεια και στη Δήλο και έτσι αισθάνομαι περισσότερο Δηλιανή παρά Μυκονιάτισα.

Για να σας προετοιμάσω και λίγο για τη συνέχεια,   απόψε θα σας κάνω δύο καλέσματα.

Πρώτα, θα σας καλέσω να δούμε τα ψηφιδωτά μας.

Η αρχαία πόλη της Δήλου αποτελεί μοναδικό παράδειγμα ανάπτυξης της τέχνης του ψηφιδωτού στον Ελλαδικό χώρο. Ένα από τα σημαντικότερα του αρχαίου κόσμου.

Η εξέχουσα αυτή θέση αιτιολογείται και χαρακτηρίζεται από τον αριθμό και την ποιότητα των ψηφιδωτών που έχουν αποκαλυφθεί κατά την διάρκεια των ανασκαφών –

στη Δήλο έχουμε κάπου 350 ψηφιδωτά.

Επιδαπέδια από τα οποία 120 φέρουν κάποια διακόσμηση. Πολλά ψηφιδωτά κοσμούν το δάπεδο των ισογείων αλλά δεν είναι σπάνιο να καλύπτονται και τα δάπεδα των ορόφων.

Η συνύπαρξη διάφορων ψηφιδωτών τυπολογιών, η πληθώρα των τεχνικών και των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους και κυρίως οι άψογες τεχνικές που υιοθετήθηκαν για τη δημιουργία των ψηφιδωτών επιφανειών αποτελούν στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι η Δήλος στην Ελληνιστική περίοδο αποτέλεσε ένα σημαντικότατο χώρο ακμής της τέχνης του ψηφιδωτού.

Είναι γνωστό ότι το ψηφιδωτό επινοήθηκε και χρησιμοποιήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό όχι μόνο λόγω των διακοσμητικών που προσέφερε αλλά κυρίως της χρηστικότητας του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε λοιπόν ότι στους αρχαίους χρόνους παρείχε εκτός από τις διακοσμητικές ικανότητες κυρίως τη δυνατότητα να κατασκευάζονται επιφάνειες στο δάπεδο ή στους τοίχους που είχαν εξαιρετικές αντοχές διατήρησης στη καθημερινή χρήση.

Η επιλογή της τυπολογίας του ψηφιδωτού καθοριζόταν κυρίως με οικονομικά κριτήρια.

Ας μιλήσουμε για τις κατηγορίες των ψηφιδωτών.

Κάποια δάπεδα αποτελούνται από κονίαμα, στην επιφάνεια του οποίου έχουν τοποθετηθεί ακατάστατα ψηφίδες διάφορων ειδών και υλικών.

Άλλη κατηγορία

Κάποια άλλα έχουν ερυθρό κονίαμα με απλά γεωμετρικά σχήματα και την αραιή τοποθέτηση ψηφίδων.

άλλη

Στη κατηγορία των κεραμικών δαπέδων έχουν χρησιμοποιηθεί κεραμικά στοιχεία π.χ. σπασμένοι αμφορείς, μία μορφή ανακύκλωσης.

άλλη

Για τα βοτσαλωτά δάπεδα χρησιμοποιούσαν υλικά δυσεύρετα στις παραλίες της Δήλου, γι αυτό είχαν περιορισμένη εφαρμογή, ενώ τα περισσότερα χαρακτηρίζονται από μονόχρωμες επιφάνειες.

Ένας άλλος τύπος ψηφιδωτών δαπέδων που συναντάμε περισσότερο στη Δήλο είναι αυτά που σχηματίζονται με ακανόνιστου σχήματος θραύσματα λευκών και υπόλευκων μαρμάρων- οι διαστάσεις, το σχήμα και ο χρωματισμός των οποίων παρουσιάζουν μια σημαντική ανομοιομορφία – ενώ σε λίγες περιπτώσεις η επιφάνεια διακοσμείται από πολύχρωμες πέτρες ή βότσαλα.

Άλλη κατηγορία.

Στα ψηφιδωτά αυτά, έχουμε ψηφίδες τετράπλευρες ή ακανόνιστης κοπής δηλαδή διαμορφωμένες ψηφίδες διάφορων φυσικών υλικών αλλά και τεχνικές. Που κατασκευάζονται από γυαλί και κεραμικά, που επέτρεπαν την δημιουργία απλών ή πολύπλοκων σχεδίων. Η θεματολογία των παραστάσεων αυτών περιελάμβανε γεωμετρικά θέματα, θέματα από την ναυτική ζωή κ.ά.

Στην κύρια είσοδο της πλούσιας κατοικίας των ΔΕΛΦΙΝΙΩΝ παριστάνεται το ιδεόγραμμα της φοινικικής θεότητας Τανίτ ως αποτροπαϊκό σύμβολο, για να προστατεύει τους ενοίκους από το κακό.

Στο δάπεδο του αίθριου ερωτιδείς εκτελούν μία θαλασσινή παραλλαγή ενός ρωμαϊκού ακροβατικού αγωνίσματος. Στη Ρώμη το αγώνισμα αυτό γινόταν με δύο άλογα που κάλπαζαν και έναν αναβάτη που πηδούσε από το ένα στο άλλο. Κάθε έρωτας κρατά ένα σύμβολο θεού:

τον θύρσο του Διονύσου, την τρίαινα του Ποσειδώνα, το κηρύκειο του Ερμή, το ρόπαλο του Ηρακλή. Το Δελφίνι που οδηγεί ο έρωτας με τον θύρσο κρατά στο ρύγχος του ένα στεφάνι, πράγμα που υποδηλώνει πως στον ιδιότυπο αυτό αγώνα νικητής είναι ο Διόνυσος.

Κατασκευαστής αυτού του ψηφιδωτού είναι ο Ασκληπιάδης από την Άραδο, πόλη της Φοινίκης.

Τέλος σημαντική παρουσία έχουν στη Δήλο τα ψηφιδωτά εμβλήματα.

Πρόκειται για φορητά ψηφιδωτά με ζωγραφικές παραστάσεις με ψηφίδες εξαιρετικών μικρών διαστάσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιορισμένη έκταση ενός τετραγωνικού εκατοστού έχουν χρησιμοποιηθεί περισσότερες από 20 ψηφίδες. Οικία Διονύσου, οικία προσωπείων.

Ένα πολύ μεγάλο θέμα είναι τα υλικά και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των ψηφιδωτών της Δήλου. Με απλά λόγια προηγείτο το καλά πατημένο χώμα, ακολουθούσε η τοποθέτηση μεγάλων λίθινων στοιχείων και η κατασκευή κονιαμάτων που είχαν ως συνδετικό υλικό τον υδράσβεστο αναμεμειγμένο με μαρμαρόσκονη, άμμο θαλάσσης και τρίμματα κεραμικών. Ακολουθούσε ο σχεδιασμός της παράστασης στο νωπό κονίαμα και η τοποθέτηση των ψηφίδων. Με την ολοκλήρωση της ψηφοθέτησης ακολουθούσε η κάλυψη των αρμών.

Η παρατήρηση των ψηφιδωτών της Δήλου επιβεβαιώνει ότι οι ψηφοθέτες που εργάστηκαν εκεί δημιούργησαν αριστουργήματα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η δημιουργία δεν προϋποθέτει εργαλεία εντυπωσιασμού, ούτε ιδιαίτερες πολυχρωμίες, πολυπλοκότητα σχεδίων και συνδυασμό τεχνικών. Αλλά βασίζεται στην αίσθηση της απλότητας που ταυτίζεται με την έννοια του ωραίου.

Η Ραβέννα δεν ήταν η πόλη εκείνη που ανακάλυψε, την  τέχνη του ψηφιδωτού, αλλά η πόλη στην οποία το ψηφιδωτό βρήκε την μέγιστη έκφρασή του και αργότερα τη μέγιστη προβολή του.

Ανεπτύχθη δε,  η τέχνη του ψηφιδωτού μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο, Βυζαντινή,  ενώ η Δήλος ήταν το κέντρο του ψηφιδωτού για αιώνες,  χωρίς να έχει την δέουσα προβολή σήμερα.

Κάπου εδώ θα σας κάνω το δεύτερο κάλεσμα.

Θέλω να σας καλέσω να κάνουμε μαζί μια σκέψη.

Θεωρώ ότι οι καιροί που ζούμε από τη μία και από την άλλη σαν ένα χρέος απέναντι στη Δήλο που είναι η αιτία για ό,τι είμαστε και έχουμε σαν Μυκονιάτες, να το ανταποδώσουμε.

Η Δήλος όρισε τη Μύκονο σαν ένα παγκόσμιο σημείο ψυχαγωγίας, η Δήλος πάλι νομίζω ότι μπορεί να πάρει τα ηνία ώστε η Μύκονος να καθιερωθεί και πάλι ως ένα παγκόσμιο κέντρο γνώσης του ψηφιδωτού.

Το κεφάλαιο υπάρχει σε αφθονία δίπλα μας, στη Δήλο.

Έτσι μετά την πολύ πετυχημένη εδώ και 11 χρόνια προσπάθεια της Δημοτικής Επιχείρησης στη διεξαγωγή μαθημάτων ψηφιδωτού, κρατώντας την εμπειρία αυτή ας την εμψυχώσουμε, ας την εμπλουτίσουμε, ας πιστέψουμε, ας συνδράμουμε ώστε να μπορέσουμε να στήσουμε μία σχολή ψηφιδωτού μοναδική σε σοβαρότητα και έκταση που θα ξεχωρίσει στην Ελλάδα αρχικά, στη Μεσόγειο, στην Ευρώπη.

Τον πλούτο μας μην τον σπαταλάμε εισπράττοντας μόνο ένα εισιτήριο. Αλλά αντιθέτως αυτόν τον πλούτο μπορούμε να τον κάνουμε πόλο έλξης για διαφορετικούς ανθρώπους, χωρίς καθορισμένες σεζόν.

Σε άλλες χώρες ενώ υπάρχει πολύ λιγότερο υλικό από το παρελθόν, καταφέρνουν να το αξιοποιούν στο έπακρο, όπως η Ραβέννα για παράδειγμα, που έχει καταφέρει να θεωρείται ΤΟ παγκόσμιο κέντρο για το ψηφιδωτό.

Γιατί να αδικούμε τόσο τη πατρίδα μας, την ιστορία μας, τους εαυτούς μας;

Η Μύκονος είναι πλέον τουριστικός τόπος παγκόσμιας εμβέλειας. Αυτό το καταφέραμε με πολύ κόπο και με μεγάλο κόστος. Αποκτήσαμε υλικά αγαθά, καιρός είναι να αποκτήσει το νησί και μια υπόσταση γνώσης και τέχνης.

Καλώ τους τοπικούς φορείς, επιχειρήσεις, τους συμπολίτες μου να συνδράμουμε ώστε να ιδρυθεί εδώ στη Μύκονο, εξειδικευμένη σχολή ψηφιδωτού, κατασκευής και συντήρησης.

Ας στοχεύσουμε το φεγγάρι, κι αν αποτύχουμε, θα έχουμε πετύχει τα αστέρια.